Andrzej Gregorowicz - zapomniany bohater

Cmentarz New Calton Burial Ground. Centrum Edynburga. Kilkaset omszałych, głównie XIX-wiecznych nagrobków, pod którymi spoczywają szkoccy poeci, admirałowie, naukowcy. Tylko bardzo spostrzegawcze oko wypatrzy łacińską sentencję z polskobrzmiącym nazwiskiem: “Andreas Gregorowicz”.

Andrzej Saturnin Grygorowicz urodził się w 1806 r. w szlacheckiej rodzinie na Litwie. Jako szeregowy żołnierz wziął udział w powstaniu listopadowym, a że odznaczył się męstwem w kilku bitwach, został awansowany do stopnia porucznika kawalerii.

Po klęsce listopadowego zrywu, wraz z Wielką Emigracją, musiał uchodzić z kraju. I tak trafił do Edynburga, gdzie rozpoczął edukację - prawniczą i medyczną - w Królewskiej Szkole Chirurgicznej. Zamieszkał przy St. Andrew’s Square pod numerem 30, w (nieistniejącej już) kamienicy, w miejscu której stoi teraz budynek dworca autobusowego.

Wydawałoby się, że oto polski tułacz odnalazł spokój. W stolicy Szkocji wybucha jednak epidemia tyfusu. Pochłania setki ofiar, szczególnie w najbiedniejszych dzielnicach miasta. Radni miejscy, w celu zapobieżenia rozszerzania plagi, uchwalają surowe zarządzenia sanitarne i policyjne. Nędzarze w zaułkach zostają praktycznie odcięci od zamożnego centrum stolicy.

Jednak młody, trzydziestoletni polski chirurg i magister praw regularnie przychodzi do ciemnych nor Starego Miasta, by nieść pomoc najbiedniejszym. Z początkiem czerwca 1838 r., kiedy epidemia wygasa już w mieście doktor Gregorowicz umiera zarażony tyfusem plamistym.

Uroczystości przy nagrobku porucznika. Fot. Patrycja Fredyk, Iwona Walkowiak (3 RDH “Nieprzemakalni”)

Miejscowe gazety nazajutrz informują o śmierci porucznika:

Jego śmierć była spowodowana pełnym poświęcenia i odwagi wywiązywaniem się ze swoich obowiązków - wobec ubogiej rodziny zaatakowanej tyfusem, na ziemi, która udzieliła mu azylu. Nieszczęścia spadające na jego ojczyznę przysłoniły jak ciemna chmura jego młodzieńcze życie. Miłość do Polski i wolności była zarazem jego pasją, jak i nadrzędną wartością jego człowieczeństwa.

Przyjaciele i towarzysze broni wyryją na jego nagrobku sentencję:

Dziedzictwo nasze przeszło w obce ręce, domy nasze za granicą. Nasze oczy są zamknięte. Rozważ nasze występki Panie nad narodami.

W Zaduszki gromadzą się przy grobie porucznika Polacy z nowej emigracji, kombatanci, członkowie organizacji katolickich. Składane są kwiaty, palą się świece…

W “Księgach Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego” (które niewątpliwie znalazły się i w rękach porucznika Andrzeja Gregorowicza) wieszcz pisze:

A kto opuści Ojczyznę, aby bronić Wolności z narażeniem życia swego ten broni Ojczyznę i będzie żyć wiecznie.

W dniu 5 czerwca 3. Drużyna Harcerska “Nieprzemakalni” wzięła udział w obchodach 177 rocznicy śmierci doktora Andrzeja Gregorowicza, powstańca listopadowego, lekarza i społecznika. Jak relacjonują uczestnicy:

“Na cmentarzu New Calton Burial Ground zaciągnęliśmy wartę honorową przy nagrobku naszego rodaka, który zmarł niosąc pomoc najuboższym mieszkańcom miasta w czasie epidemii tyfusu.”

“Po przemówieniu pana Marka Straczyńskiego, prezesa Stowarzyszenia Polskich Kombatantów i uczczeniu pamięci minutą ciszy, kwiaty złożył Konsul Rzeczpospolitej Polskiej pan Dariusz Adler oraz harcerze naszej drużyny. Mamy nadzieję, że w przyszłym roku rocznicę tą obchodzić będziemy w większym gronie, tak harcerzy, jak i polonii mieszkającej w Edynburgu.”

Źródła: 1. Strzępy Zapomnianej Epopei, autor nieznany, ze zbiorów Marka Straczyńskiego 2. Andreas Grygorowicz – 170 rocznica śmierci, Grzegorz Jarosław Rybak 3. www.facebook.com

Drużyna Harcerska ma także ogłoszenie dla czytelników i użytkowników Emito.net:

Osoby zainteresowane harcerstwem i przystąpieniem do naszej drużyny prosimy o kontakt: Edynburg: 3 RDH “Nieprzemakalni” - [email protected]