Ustami Vargi

FAJNA POLSKA TO NIE JEST POLSKA

"Dorota Wodecka: W felietonach często wściekasz się na polski syf. A już niezagospodarowany plac Defilad to twoja obsesja.

Krzysztof Varga: - Bo od dwudziestu paru lat nikt nie jest w stanie nic zrobić z pustką wokół Pałacu Kultury. W tym mieście nie ma prawdziwego centrum, wszystko jest rozjebane. Mój przyjaciel to afirmuje, ja nie znoszę. Wczoraj przysłał mi maila z Zakopanego: "Kurwa, tu jest taki syf, że krwawią oczy. Musisz to koniecznie zobaczyć". Nie ciągnie mnie, żeby oglądać tamten koszmar. Mam wystarczająco dużo warszawskiego.

Skąd u ciebie te porządkowe obsesje?

- Nie marzę o tym, żeby Polska zamieniła się w Szwajcarię czy w Austrię, gdzie za zdeptany kwiatek zatłukliby cię emerytowani SS-mani. Jestem w stanie znieść brzydotę rozpadających się na wsi chałup, ale nie widok osiedli, w których jeden dom do drugiego nie pasuje. Nie jestem za ekstremą przestrzenną, ale za elementarnym porządkiem.

Ale ten nieporządek nas identyfikuje.

- Wolałbym, żeby co innego nas identyfikowało. Polacy w ogóle mają w głowach nieporządek, więc to się przekłada na nieład przestrzenny. Jako naród niepokorny, który nienawidzi wszelkiego odgórnego porządkowania życia obywateli, nie jesteśmy w stanie zaakceptować tego, że mielibyśmy zbudować coś, co będzie pasowało do otoczenia, że mój dom nie będzie się wyróżniał na tle domów moich sąsiadów. Przecież po to go buduję, żeby się wyróżniał! To jest źle pojęty polski indywidualizm, który objawia się tym, że ja mam mieć wystrzelony w kosmos dom, muszę się wyróżnić, więc oblepię mój klocek z pustaków tłuczonymi talerzami, dobuduję do niego gotycką wieżyczkę, machnę wszystko na seledynowo, a przed domem postawię plastikowego jelenia i gipsowego papieża. Wszelkie regulacje i porządek uznajemy za zamach na naszą świętą wolność, natomiast gdy ktoś inny chce coś zbudować - co będzie pożyteczne dla całej społeczności - to protestujemy. Nowa droga tak, ale nie koło mojego domu! Wszystko co się dzieje w naszej rzeczywistości, jest tak naprawdę długoterminowym efektem "złotej wolności szlacheckiej" zmieszanej z chłopskim uporem i liberum veto.

Z twoją estetyczną wrażliwością, na masochizm zakrawa wyprawa do Kałkowa. Brytyjskie media określiły tamtejszy pomnik katastrofy smoleńskiej jako najbardziej przerażający w dziejach.

- Musiałem to zobaczyć. Wybrałem się tam samochodem, kompletnie nieprzygotowany, bo pomyliłem Kałków pod Radomiem z tym pod Wąchockiem, którego w moim samochodowym atlasie nie było. A tam właśnie stoi ten monument, niedaleko Wąchocka, ciekawa zbieżność. Pokraka straszliwa. Zbudowana z cegieł i betonu i bez zachowania jakichkolwiek proporcji. Byłem tam dosłownie kilka dni po odsłonięciu i miałem szczęście, że właśnie trwały tam jakieś poprawki - słynne zdjęcie pary prezydenckiej wyjęto z drzwi i dlatego mogłem zajrzeć do środka - walające się kawałki styropianu, wiaderka z gruzem, cegły, całe to miniaturowe wysypisko śmieci dopełniło obrazu prowizorki.

Jest w tym jednak szlachetna szczerość i naiwność - to prawdziwy Nikifor rzeźby polskiej. Swoją drogą, to kuriozum jest dowodem na to, że my mamy problem z metaforą. Oglądałem projekty nadesłane na konkurs na pomnik smoleński. Większość to przedstawienia figuratywne rozbitego samolotu, Matki Boskiej, skrzydeł, orła itd. U nas, żeby taki przekaz był zrozumiały, musi uderzyć 1:1.

Ciekawe dlaczego.

- Bo wydaje nam się, że wtedy nasz komunikat jest mocniejszy, prawdziwszy? Bo metafora jest fałszem? Bo kiedy zbudujesz gipsowy czy ceglany samolot, to będzie prawda, a kiedy poświęcisz katastrofie abstrakcyjną rzeźbę - kłamstwo? No bo to przecież samolot się zwalił, a nie jakaś tam abstrakcyjna rzeźba.

Uważasz, że taki pomnik powinien stanąć?

- Tak. Ale wybitny pomnik zaprojektowany przez wybitnego artystę, a nie kicz kałkowski.

Sądzisz, ze ofiary katastrofy staną się bohaterami narodowymi?

- Nie wszystkie, ale Lech Kaczyński z dużym prawdopodobieństwem - tak. Oto jest człowiek, który przeciwstawił się imperium i pojechał bronić Gruzji. Romantyczny bohater narodowy z dramatów wieszczów. W dodatku zginął w tragicznej katastrofie na ziemi rosyjskiej. W tym sensie można zrozumieć paranoję zamachową, bo ona idealnie się wpasowała w układankę o polskim bohaterze. Gdyby to był zamach, Kaczyński automatycznie stałby się męczennikiem.

Już jest tak nazywany.

- Bo my mamy problem z niepodległością. Musimy być w stanie zniewolenia, bo tylko to nas konstytuuje jako naród. Niepodległość jest zagrożeniem - stajemy się "lemingami", które są zainteresowane karierą zawodową, tym, żeby było przyjemnie i fajnie. Opozycja między Polską fajną i niefajną polega na założeniu, że fajna Polska to nie jest Polska. Bo Polska musi być udręczona, straumatyzowana, a ta, która zajmuje się tym, żeby było wysokie PKB, żeby mieć mieszkanie w miasteczku Wilanów, nie jest Polską. To jacyś ludzie, ale nie Polacy. Polak ma być nieszczęśnikiem, bo inaczej nie będzie Polakiem. Prawicy udało się narzucić innym taki sposób dyskusji. W dodatku wchodząc na diapazon, gdzie można używać tylko wielkich kwantyfikatorów: hańba, zdrada, ojczyzna, kłamstwo, prawda, honor, bohaterstwo. I Polska liberalna jest zupełnie wobec takiego języka bezradna. Bo Polska liberalna mówi: tak, ale. A oni mówią bliblijnie: tak, tak, nie, nie.

Ale rozumiem tę emocję narodową. Ona jest bardzo interesująca, chociaż się objawia często grafomanią.

Czy mamy święta, które warte są celebry?

- Absolutnie! Jestem za świętowaniem Konstytucji 3 maja. Postępowa jak na tamte czasy konstytucja, Polska jako awangarda w rozwoju raczkującej demokracji, przecież Konstytucją 3 maja coś wnieśliśmy do dorobku ludzkości, przyczyniliśmy się do rozwoju, a co wnieśliśmy naszymi klęskami, nieudanymi powstaniami, naszą udręczoną polską duszą i skrwawionym polskim sercem?

- OK, proszę bardzo, to jedno z niewielu naszych samodzielnych zwycięstw. Celebrujemy Grunwald, ale nie było to samodzielne polskie zwycięstwo. To samo dotyczy Wiednia i Monte Cassino - wspaniałe zwycięstwa, ale nie wyłącznie polskie. Akurat bitwa warszawska jest jednym z niewielu wyjątków. A klęska jej polega na tym, że powstał o niej katastrofalny film Jerzego Hoffmana.

I zawłaszczyła ją prawica, tak jak "żołnierzy wyklętych". Dlaczego nie chce nam się powalczyć i odbić mity?

- Może czujemy się zniesmaczeni, kiedy dochodzi do wyciągania trumien, wyszarpywania sobie zwłok. Problem liberała polega na tym, że on się czuje zażenowany poziomem takiej dyskusji czy argumentów, a jak ktoś się czuje zażenowany, to się wycofuje. Podczas gdy dla innych ludzi jest to jakoś ważne i wzniosłe. Według mnie, zmarłym trzeba dać spokój po prostu. Niech spoczywają w pokoju, nie powinno się wyrywać sobie szat zmarłych i grać w kości ich kośćmi.

Potrzebujemy żywych bohaterów?

- Jasne. Bo mimo że kultywujemy nasze klęski, obchodzimy je hucznie i napawamy się nimi, to jednak potrzebujemy w tym morzu katastrof jakiegoś zwycięzcy. I ten biedny Małysz (może teraz Kamil Stoch?) jako zwycięzca ją zaspokaja. Ludzie, którzy nigdy nie interesowali się skokami narciarskimi albo biegami, nagle stają się znawcami tej dziedziny sportu i oglądają wszystkie zawody w telewizji. Później mija małyszomania czy kowalczykomania i wracają do własnych problemów. Bohater narodowy rodzi się w sytuacji ekstremalnej: wojny, powstania, zagrożenia, a takiej na szczęście nie mamy. Więc to się sublimuje w sporcie. Te wszystkie małyszomanie, kowalczykomanie, lewandowskomanie są dowodem tej potrzeby.

Problem polega na tym, że Polacy w dużej części nie mają instynktu państwowego, została im w genach świadomość, że państwo jest wrogiem, co powoduje, że dziś, w wolnej Polsce, wiele osób w pewnym sensie nie może się pogodzić z tym, że owa wolna Polska istnieje. To ci, którzy wciąż gardłują o okupacji, rozbiorze, zaborze, dyktacie Brukseli, Berlina i Moskwy, ponieważ taki dyskurs ich napędza i potwierdzają sobie własną szlachetność i niepokorność.

Jedyna przestrzeń wspólnej identyfikacji to sport, ale zauważ dziwną rzecz: jak popatrzysz na polskie flagi na meczach piłkarskich, siatkarskich czy skokach narciarskich, to na każdej fladze jest nazwa miejscowości, z której przyjechali kibice. Owszem, oni są z Polski, ale im nie wystarczy, że machają polską flagą, muszą tam dopisać: Iława, Oława, Łomża, Inowrocław. To dla mnie jakieś kuriozum, przecież ja mam kibicować Polsce, a nie Łomży czy Oławie. Myślę, że tak naprawdę to oni - w tym morzu polskich flag - mają słabą identyfikację narodową i luźny kontakt z Polską, za to mocniejszy z Iławą i Oławą.

Co za tą potrzebą bohatera stoi?

- Nadzieja, że bohater zjednoczy zatomizowane społeczeństwo, no, po prostu zjednoczy naród wokół siebie. To jedyna platforma porozumienia między PIS-iorami a lemingami . I zaczyna się obłęd. Rany boskie, facet, który skacze na nartach! Cały naród, dziesiątki tysięcy ludzi, husarskie skrzydła, sztandary, nie wiadomo co. OK, jestem za tym, kibicujmy Justynie Kowalczyk i Kamilowi Stochowi. Ale czuję jakiś wewnętrzny sprzeciw, kiedy widzę, jak się to zawsze zmienia w parareligijne wydarzenie, co bierze się stąd, że tęsknimy za sukcesem. Prawdziwym sukcesem, bo narodowym. Przecież nie stworzysz dumy narodowej wokół tego, że PKB wzrosło, a eksport jest coraz wyższy.