Szkockie wynalazki: Kirkpatrick Macmillan i jego bicykl, czyli rower

Oblicza się, że do tej pory na świecie wyprodukowano około jednego miliarda rowerów. Służą do rekreacji, jako zabawki dla dzieci, miały zastosowanie wojskowe, nadal służą w policji, korzystają z nich kurierzy i listonosze, odbywają się na nich wyścigi kolarskie, można też na nich robić akrobacje. Wszystko dzięki pewnemu Szkotowi. Nazywał się Kirkpatrick Macmillan.

I choć pierwszy prarower wymyślił w 1765 roku francuski hrabia Mède de Sivrac, to nie można było nim sterować. Nawet nie jest do końca pewne, czy była to prawda, bo informację o tym rozpowszechniał pod koniec XIX wieku francuski dziennikarz Louis Baudry de Saunier.

Był jeszcze niemiecki baron Karl Drais von Sauerbronn, który w 1818 roku opatentował pierwowzór roweru. Pojazd ten jednak wprawiano w ruch przez odpychanie się nogami od ziemi.

Kowal z Keir i jego welocyped

I dopiero Kirkpatrick Macmillan zbudował trójkołowy, a później także dwukołowy pojazd napędzany pedałami połączonymi z osią tylnego koła. Był to pierwszy znany pojazd z napędzanym tylnym kołem i właśnie ten wynalazek uważany jest za pierwszy rower.

Tak według niektórych historyków mógł wyglądać pierwszy rower z pedałami na tylne koła. Fot. Wikipedia

Pomysłowy Szkot urodził się w roku 1812 w Keir, małej wsi położonej na północny zachód od Dumfries, czyli na szkockich nizinach. Był zwykłym kowalem, ale bardzo pomysłowym.

Budowę drewnianego roweru napędzanego pedałami miał ukończyć w 1839 roku. Pojazd składał się z drewnianych kół z żelaznymi obręczami, przy czym mniejsze przednie koło było sterowne, a większe tylne było połączone z pedałami za pomocą prętów i korbowodów. Pedałami nie można było obracać wokół osi. Wprawiało się je w ruch popychając raz prawy, raz lewy, w tył i w przód.

Jak udowodnić wynalezienie roweru?

Zapewne pamięć o tym wynalazku by nie przetrwała, gdyby nie krewny Macmillana – James Johnston. Ów Johnston handlował kukurydzą i jednocześnie był zapalonym rowerzystą. Postawił sobie też poważny cel, którym według jego własnych słów było: „udowodnić, że do mojej rodzinnej okolicy – Dumfries należy zaszczyt bycia miejscem wynalazienia roweru”.

Gazeta z Glasgow donosiła w 1842 roku o wypadku, w którym anonimowy „dżentelmen z Dumfries-shire dosiadający welocypedu o pomysłowej konstrukcji przewrócił pieszego w Gorbals i został ukarany grzywną w wysokości pięciu szylingów”. Johnston zidentyfikował owego dżentelmena jako Macmillana i tak już zostało.

Brak rozstrzygających dowodów

Opowieść Johnstona o pomysłowym, skromnym i pracowitym kowalu porwała publiczną wyobraźnię, zwłaszcza w Szkocji. Została również dobrze przyjęta przez historyków, przynajmniej brytyjskich, na początku XX wieku.

Johnston nie przedstawił jednak rozstrzygających dowodów, chociaż napisał, że je posiada. Sceptycy twierdzą, że projekt Macmillana, który Johnston faktycznie zaprezentował, był tak naprawdę połączeniem dwóch welocypedów z 1869 roku autorstwa Thomasa McCalla. Na polecenie Johnstona, McCall zbudował replikę, która miała być zaprezentowana jako ta wymyśona przez Macmillana na wystawie w 1896 roku. Owa replika znajduje się teraz w Dumfries Museum.

Tylko Polacy na bicykl mówią rower

Dla sprawiedliwości warto dodać, że to Anglicy: John Kemp Starley, J.H. Lawson i Shergold opracowali w 1884 roku pierwowzór roweru współczesnego, z kierownicę połączoną z ramą i tylnym kołem napędzanym przekładnią łańcuchową. Pojazd nazywał się Starley’s 1885 Rover (rover, czyli wędrowiec, łazik).

Słowo „bicycle” po raz pierwszy pojawiło się w angielskim druku w The Daily News w 1868 roku. Wcześniej, bo w 1847 roku użyto go we francuskiej publikacji w celu opisania niezidentyfikowanego pojazdu dwukołowego.

Angielskie „bicycle” i francuskie „la bicyclette” pochodzą natomiast z połączenia greckiego „bi”, czyli dwa i „kyklos” – koło. Nazwy „welocyped” oraz „bicykl” są używane w większości nowożytnych języków europejskich. Jedynie Polacy na bicykl mówią rower. Wzięło się to stąd, że pierwsze bicykle na ziemiach polskich pochodziły z fabryki Johna Kempa Starleya – Rover Company i nazwa ta była napisana na ramach.

Na koniec warto dodać, że firma J. K. Starley’a – Starley’s pod koniec lat 90. XIX wieku przekształciła się w Rover Cycle Company Ltd., a następnie, gdy zaczęła produkować samochody, po prostu w Rover Company.