Gen. Maczek: wybitny dowódca po wojnie osiadł w Szkocji

Właśnie minęła 132. rocznica urodzin gen. Stanisława Maczka, który zapisał się w historii nie tylko Polski, ale też kilku innych krajów Europy, w tym Szkocji, w której osiadł po II wojnie światowej i gdzie zmarł w 1994 roku.

Generał Stanisław Maczek urodził się 31 marca 1892 roku na terenach obecnej Ukrainy. Był postacią wybitną już od czasów I wojny światowej, kiedy to służył w armii austriackiej na froncie włoskim. Po zakończeniu wojny, jego kariera wojskowa nabrała tempa w odrodzonej Polsce, gdzie dosłużył się rangi dowódcy 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, będącej prekursorem polskich sił pancernych.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku dowodzona przez niego brygada stawiała opór nacierającym oddziałom niemieckiego XXIII Korpusu Pancernego, a po agresji ZSRR na Polskę, Maczek wraz z resztkami swoich sił przedostał się przez Węgry do Francji. Tam, w Coetquidan zyskał dowództwo nad nowo formowaną jednostką polską, przy czym musiał mierzyć się z przestarzałym wyposażeniem i arogancją francuskich sojuszników. Za kampanię we Francji został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.

Kiedy Francja upadła, generał Maczek ewakuował swoich żołnierzy do Marsylii, a stamtąd, dzięki przebraniu, przedostał się do Wielkiej Brytanii. Tam został dowódcą 1. Dywizji Pancernej. Dywizja stacjonowała w Szkocji, gdzie oddano do jej dyspozycji ośrodek szkolenia czołgistów w Blairgowrie niedaleko Perth. Jej pierwszym zadaniem była obrona odcinka szkockiego wybrzeża od Edynburga do Aberdeen.

Dywizja odegrała kluczową rolę podczas inwazji na Normandię, a później przyczyniła się do wyzwolenia wielu miast w Belgii i Holandii oraz zdobycia Wilhelmshaven – gniazda Kriegsmarine.

26 marca 1945 pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej.

Generał cieszył się niezmiernym szacunkiem i miłością swoich żołnierzy, którzy nazywali go „Bacą”, podkreślając jego oszczędne, lecz skuteczne dowodzenie.

Musiał zostać w Szkocji

Po wojnie generał nie powrócił do Polski, która znalazła się pod komunistyczną władzą. Osiadł w Szkocji, gdzie, bez brytyjskiej emerytury wojskowej i pozbawiony polskiego obywatelstwa przez komunistyczne władze, zmuszony był podjąć pracę barmana, aby utrzymać rodzinę. Nigdy nie narzekał na swój los, zachowując przyjazne usposobienie i poczucie humoru.

Generał Maczek został pośmiertnie uhonorowany Orderem Orła Białego w 100. rocznicę swoich urodzin. Zgodnie z jego ostatnią wolą, spoczął w Bredzie, obok swoich żołnierzy. Holandia wyprawiła mu wspaniały pogrzeb, a Polska przysłała orkiestrę reprezentacyjną Wojska Polskiego w ostatniej chwili.

Jego dziedzictwo zostało uhonorowane w Wielkiej Brytanii. Dzięki staraniom fundacji General Stanisław Maczek Memorial Trust 3 listopada 2018 roku w Edynburgu odsłonięto pomnik generała. Stanął przed siedzibą władz Edynburga (City Chambers) przy Royal Mile.

Dzieło rzeźbiarza Bronisława Krzysztofa przedstawia generała w mundurze, siedzącego na ławce, symbolizując jego trwałą obecność w sercach tych, którzy pamiętają o jego zasługach dla wolności.

W stolicy Szkocji można jeszcze znaleźć dwa miejsca związane z generałem: to General Maczek Walk, alejka generała Stanisława Maczka, która rozpoczyna się tuż za pawilonem Croquet Club przy ulicy Leven Terrace i prowadzi po przekątnej przez park do Leamington Walk. To była stała trasa marszu generała, który chodził przez ten park ze swojego domu do pracy w pubie. Na domu przy 16 Arden Street wisi tablica upamiętniająca, że właśnie tam w latach 1948-1994 mieszkał gen. Stanisław Maczek.